🏆 طرحواره بزرگمنشی: ریشهها، نشانهها و راههای درمان
طرحواره بزرگمنشی یکی از طرحوارههای ناسازگار اولیه است که بهطور عمده در افرادی که احساسات و باورهای خودبرتربینی دارند، مشاهده میشود. این طرحواره باعث میشود که فرد خود را از دیگران برتر و خاصتر بداند و احساس کند که باید مورد توجه ویژه قرار گیرد. این احساس که فرد در موقعیتهای مختلف باید برتری خود را به نمایش بگذارد، میتواند روابط اجتماعی و حرفهای او را تحتتأثیر قرار دهد و در نهایت منجر به مشکلات عاطفی و اجتماعی شود. در واقع، افراد مبتلا به این طرحواره ممکن است دچار مشکلات جدی در برقراری ارتباطهای عاطفی واقعی و سازنده با دیگران شوند و اغلب احساس کنند که بهتنهایی از دیگران بالاتر و متفاوتاند.
ریشههای طرحواره بزرگمنشی معمولاً به دوران کودکی یا تجربیات اولیه زندگی فرد برمیگردد. زمانی که فرد در دوران کودکی بهطور مداوم مورد توجه و تایید قرار میگیرد یا بیش از حد بر او فشار وارد میشود تا عملکردی برتر و ویژه از خود نشان دهد، ممکن است باور کند که برای جلب محبت و احترام دیگران، باید بینهایت بینقص و عالی باشد. این نوع تربیت و توجه میتواند زمینهساز شکلگیری طرحوارههای بزرگمنشی شود، جایی که فرد بهطور نادرست تصور میکند که برتر از دیگران است و باید از آن بهرهبرداری کند. به همین دلیل، افراد با طرحواره بزرگمنشی ممکن است در مسیر زندگی خود با دشواریهایی مواجه شوند که ریشه در همین باورهای اشتباه دارد.
باوجود اینکه افراد مبتلا به طرحواره بزرگمنشی معمولاً خود را برتر از دیگران میبینند، اما در واقع اغلب از درون احساس ضعف و ناتوانی دارند. این احساسات میتوانند بهطور مداوم فرد را تحتفشار قرار دهند و او را به سمت نمایش برتری خود سوق دهند تا از این طریق از آسیبپذیریها و کمبودهای درونیاش پنهان بماند. درمان این طرحواره نیازمند شناسایی باورهای غلط و اصلاح آنها از طریق روشهای رواندرمانی همچون درمان شناختی-رفتاری و پذیرش و تعهد درمانی است. افراد میتوانند با کار بر روی این طرحوارهها، به خودآگاهی و پذیرش بیشتری نسبت به خود دست یابند و بهطور مثبتتری با دیگران ارتباط برقرار کنند.
طرحواره بزرگمنشی معمولاً در دوران کودکی و نوجوانی شکل میگیرد و به طور مستقیم با تجربیات تربیتی، اجتماعی و خانوادگی فرد ارتباط دارد. این طرحواره در نتیجه عوامل مختلفی ایجاد میشود که میتوانند به باورهای نادرست فرد از خود و دیگران منجر شوند. در اینجا به بررسی ریشهها و عواملی که میتوانند به شکلگیری طرحواره بزرگمنشی کمک کنند، میپردازیم:
در بسیاری از موارد، والدین یا افراد مسئول در دوران کودکی، بیش از حد به کودک توجه میکنند و او را بهطور افراطی ستایش میکنند. این ستایشها و توجهات میتواند کودک را به این باور برساند که او از دیگران برتر و خاصتر است و باید همیشه در مرکز توجه قرار گیرد. به عنوان مثال، زمانی که والدین از کودک خود خواستهاند که در فعالیتهای مختلف بهترین باشد یا توجه خاصی به او داشتهاند، ممکن است این کودک باور کند که اگر خود را از دیگران بالاتر نشان دهد، محبت و توجه بیشتری دریافت خواهد کرد.
عکسالعمل والدین به کودکی که نیاز به توجه و تایید دارد، میتواند تأثیر زیادی بر شکلگیری طرحواره بزرگمنشی داشته باشد. کودکانی که در دوران رشد خود از محبت و تایید کافی برخوردار نیستند، ممکن است در جستجوی راههایی برای جلب توجه و تایید دیگران به سوی رفتارهایی مبتنی بر خودبرتربینی گرایش پیدا کنند. این افراد به دلیل عدم دریافت تایید عاطفی و حمایت از سوی اطرافیان، احساس میکنند که باید از راههای خاص و منحصر به فرد خود را نشان دهند تا توجه دیگران را جلب کنند.
گاهی اوقات والدین انتظارات غیرواقعی و بینهایت از کودک خود دارند. این انتظارات میتوانند بهطور ناخودآگاه پیامهایی به کودک منتقل کنند که او باید همیشه بهترین باشد و هیچگاه شکست نخورد. در این صورت، کودک ممکن است این باور را درونی کند که برای تأسیس خود بهعنوان فردی منحصر به فرد، باید در تمامی زمینهها از دیگران پیشی بگیرد. در نتیجه، کودک از خود توقعاتی بیش از حد و غیرواقعی میکند که میتواند در بزرگسالی به طرحواره بزرگمنشی تبدیل شود.
کودکان و نوجوانانی که در زمینههای تحصیلی یا اجتماعی موفقیتهای زیادی به دست میآورند، ممکن است احساس کنند که برای جلب تایید و برتری باید رفتارهایی خاص و منحصر به فرد از خود نشان دهند. مثلاً، یک کودک که در مدرسه بسیار موفق است و همواره از سوی معلمان و والدین تحسین میشود، ممکن است این موفقیتها را بهطور نادرستی بهعنوان نشانهای از برتری خود ببیند. این نوع تجربیات اجتماعی میتواند به شکلگیری طرحواره بزرگمنشی منجر شود، بهویژه اگر کودک این موفقیتها را بهعنوان هویت اصلی خود پذیرفته باشد.
اگر فرد در دوران کودکی یا نوجوانی فاقد الگوهای سالم و مثبت برای الگوگیری باشد، ممکن است بهدنبال کسب تایید و توجه از طریق نمایش برتری خود باشد. در چنین شرایطی، ممکن است کودک یا نوجوان این احساس را پیدا کند که باید ویژگیهایی برجسته و خاص از خود به نمایش بگذارد تا به نوعی توجه جلب کند و احساس مورد پذیرش قرار گرفتن داشته باشد. این میتواند در طول زمان به طرحواره بزرگمنشی منجر شود.
گاهی اوقات کودکان یا نوجوانانی که به طور مداوم با دیگران مقایسه میشوند، بهویژه زمانی که مورد تحقیر قرار میگیرند، بهطور ناخودآگاه تلاش میکنند تا برتری خود را اثبات کنند. این نوع مقایسهها به آنها این احساس را میدهد که برای جلب تایید و تایید خود باید به گونهای برتر و متفاوت از دیگران باشند. در این صورت، کودک یا نوجوان ممکن است به سمت رفتارهایی خودبرتربینانه کشیده شود که در بزرگسالی به طرحواره بزرگمنشی منجر شود.
افرادی که در خانوادههایی با سطح بالای رقابت و چشماندازهای دستاوردی بزرگ بزرگ میشوند، ممکن است بهطور ناخودآگاه این باور را درونی کنند که برای جلب محبت و توجه باید در تمام زمینهها از دیگران برتر باشند. این نوع خانوادهها ممکن است به کودک القا کنند که تنها از طریق دستاوردهای برجسته و خاص میتواند جایگاه خود را در خانواده یا جامعه پیدا کند. این دیدگاهها میتوانند باعث شکلگیری طرحواره بزرگمنشی شوند.
افرادی که دارای طرحواره بزرگمنشی هستند، معمولاً در رفتارها و نگرشهای خود نشانهای واضحی از این طرحواره را بروز میدهند. این نشانهها بهطور مستقیم با احساس خودبرتربینی و نیاز به توجه و تایید از دیگران مرتبط است. افرادی که این طرحواره را دارند، ممکن است مشکلات جدی در تعاملات اجتماعی و عاطفی داشته باشند و از احساسات درونی خود فاصله بگیرند. در اینجا به بررسی برخی از نشانهها و رفتارهای رایج افرادی که این طرحواره را دارند میپردازیم:
یکی از نشانههای اصلی طرحواره بزرگمنشی، احساس برتری نسبت به دیگران است. فردی که از این طرحواره رنج میبرد، ممکن است خود را از دیگران برتر، خاصتر یا متمایزتر بداند. این افراد معمولاً معتقدند که شایسته دریافت احترام، توجه و ستایش بیشتری نسبت به دیگران هستند و اغلب تمایل دارند که خود را در موقعیتهای اجتماعی بهعنوان فردی برجسته نشان دهند.
افراد مبتلا به طرحواره بزرگمنشی معمولاً به شدت به تایید و توجه دیگران نیاز دارند. آنها برای حفظ حس ارزشمندی خود، از دریافت تحسین و ستایش از دیگران بهرهبرداری میکنند و در صورت عدم دریافت این توجهها، احساس ناکامی و بیارزشی میکنند. این نیاز به توجه میتواند در روابط شخصی و حرفهای آنها مشکل ایجاد کند زیرا ممکن است دیگران از این رفتارها احساس ناراحتی کنند و آنها را بهعنوان فردی خودشیفته یا تکبعدی ببینند.
افرادی که طرحواره بزرگمنشی دارند، ممکن است در تلاش برای نشان دادن قدرت و برتری خود در موقعیتهای مختلف باشند. آنها ممکن است بهطور مداوم دستاوردهای خود را به رخ دیگران بکشند یا تلاش کنند که قدرت و کنترل بیشتری در تعاملات اجتماعی داشته باشند. این افراد ممکن است در محیط کار یا خانواده همیشه سعی کنند که بر دیگران تسلط داشته باشند و خود را در موقعیتهای رهبری قرار دهند.
یکی از نشانههای دیگر این طرحواره، کمتوجهی به احساسات و نیازهای دیگران است. افراد با این طرحواره معمولاً به خود مشغول هستند و از دیگران انتظارات زیادی دارند، اما تمایلی به توجه به نیازها و احساسات آنها ندارند. این افراد ممکن است بهطور ناخودآگاه دیگران را در موقعیتهایی قرار دهند که از آنها انتظار دارند بهطور کامل از خود بگذرند تا نیازهای فردی او برآورده شود.
افرادی که دارای طرحواره بزرگمنشی هستند، معمولاً از نشان دادن احساسات واقعی و آسیبپذیریهای خود اجتناب میکنند. آنها به دلیل ترس از شکست یا ضعیف به نظر رسیدن، سعی دارند همواره چهرهای بینقص و قوی از خود به نمایش بگذارند. این افراد ممکن است خود را در موقعیتهایی قرار دهند که در آن احساس ضعف نکنند و همیشه تلاش کنند تا در نظر دیگران فردی بیعیب و نقص به نظر برسند.
کمالگرایی یکی دیگر از نشانههای این طرحواره است. فردی که طرحواره بزرگمنشی دارد، ممکن است انتظارات غیرواقعی از خود و دیگران داشته باشد. آنها به شدت به دنبال بیعیب بودن و برتری در هر جنبهای از زندگی هستند و معمولاً نمیتوانند به سادگی از اشتباهات خود بگذرند. این کمالگرایی میتواند آنها را از تجربیات جدید بازدارد و در نتیجه موجب اضطراب و ناراحتی شدید شود.
یکی دیگر از نشانههای بارز طرحواره بزرگمنشی، دشواری در برقراری ارتباطات عاطفی و اجتماعی است. افراد با این طرحواره به دلیل خودبرتربینی و نیاز به تایید از دیگران، ممکن است نتوانند ارتباطات واقعی و صمیمی برقرار کنند. آنها ممکن است همواره تلاش کنند تا روابط را در جهت برتری و کنترل خود هدایت کنند و این باعث میشود که روابطشان سطحی و آسیبپذیر باشد.
افراد مبتلا به طرحواره بزرگمنشی معمولاً در تلاش هستند تا در همه چیز از دیگران پیشی بگیرند. این رقابتجویی میتواند بهطور مستمر باعث اضطراب و استرس برای آنها شود. این افراد به دلیل حس برتریطلبی که دارند، ممکن است از شرکت در فعالیتهای گروهی یا تیمی اجتناب کنند، زیرا بهدنبال دستاوردهای فردی خود هستند و نمیخواهند که دیگران در موفقیتهایشان سهیم شوند.
درمان طرحواره بزرگمنشی شامل چندین رویکرد مختلف است که میتواند به فرد کمک کند تا به نگرشهای سالمتر و متعادلتری نسبت به خود و دیگران دست یابد. این درمانها میتوانند شامل درمانهای شناختی-رفتاری، تغییر نگرشهای منفی، و تقویت مهارتهای اجتماعی و عاطفی باشند. در اینجا به بررسی روشهای درمانی برای این طرحواره و نحوه اجرای آنها میپردازیم:
درمان شناختی-رفتاری یکی از موثرترین روشها برای درمان طرحواره بزرگمنشی است. این روش به فرد کمک میکند تا الگوهای فکری منفی خود را شناسایی کرده و آنها را با باورهای منطقی و متعادلتری جایگزین کند. در این نوع درمان، فرد یاد میگیرد که چگونه بهطور صحیح افکار و باورهای خود را تحلیل کند و اثرات منفی طرحواره بزرگمنشی را کاهش دهد. درمانگر ممکن است از تکنیکهای مختلفی مانند شبیهسازی موقعیتهای اجتماعی، گفتگوهای هدایتشده، و تمرینات خاص برای کمک به فرد استفاده کند.
در این روش، فرد تشویق میشود که به افکار خود دقت کند و به اشتباهات شناختی خود پی ببرد. مثلاً اگر فردی همیشه فکر میکند که باید در همه شرایط از دیگران بهتر باشد، درمانگر میتواند با استفاده از تکنیکهای شناختی، این باور را به چالش بکشد و فرد را به تفکر منطقی و واقعبینانهتر سوق دهد.
یکی از روشهای مؤثر برای درمان طرحواره بزرگمنشی، شکستن الگوهای رفتاری و فکری است که فرد بهطور ناخودآگاه به آنها متکی است. در این روش، فرد یاد میگیرد که رفتارهای خودبرتربینانه و تلاش برای نشان دادن برتری خود را شناسایی کرده و جایگزین آنها با رفتارهای سالم و متواضعانه کند. این فرایند نیازمند تمرین و آگاهی مستمر است تا فرد بتواند در موقعیتهای مختلف بهطور طبیعی و بدون نیاز به اثبات برتری خود عمل کند.
افرادی که طرحواره بزرگمنشی دارند، بهطور معمول از تلاش برای نشان دادن برتری خود در موقعیتهای اجتماعی راضی هستند. درمانگران به فرد کمک میکنند تا این الگوهای رفتاری را شناسایی کرده و آنها را با رفتارهای احترامآمیز و تواضعآمیز جایگزین کنند. این میتواند شامل یادگیری نحوه تعامل سالم با دیگران و پذیرش نقاط ضعف و اشتباهات خود باشد.
یکی از مشکلات اصلی افراد مبتلا به طرحواره بزرگمنشی، کمبود همدلی و درک احساسات دیگران است. برای درمان این مشکل، فرد باید آموزش ببیند که به احساسات و نیازهای دیگران توجه کند و از خودمحوری دست بردارد. درمانگر ممکن است از روشهای مختلفی مانند تمرینات گروهی یا شبیهسازی موقعیتهای اجتماعی برای کمک به فرد استفاده کند تا او بهتر بتواند به دیگران توجه کرده و نیازهای آنها را درک کند.
در این روش، فرد تشویق میشود تا در موقعیتهای اجتماعی به دیگران توجه بیشتری نشان دهد و بهجای تمرکز بر خود، سعی کند که احساسات و نیازهای آنها را درک کند. این کار میتواند از طریق تکنیکهای خاصی مانند گوش دادن فعال، همدلی کردن با دیگران، و به اشتراک گذاشتن احساسات خود انجام شود.
تکنیکهای آرامش ذهنی مانند مدیتیشن و تمرینهای ذهنآگاهی میتواند به فرد کمک کند تا از خودبرتربینی و نیاز به تایید دیگران فاصله بگیرد و به درک بهتری از خود برسد. این تمرینات فرد را قادر میسازد تا بر حال حاضر تمرکز کند و از نگرانیهای بیپایان درباره برتری خود دست بردارد. تمرینهای Mindfulness به افراد کمک میکند تا خود را در حالتی آرام و متعادلتر ببینند و از فشارهای اضافی که به خود وارد میکنند بکاهند.
با استفاده از تکنیکهای ذهنآگاهی، فرد میتواند به شناخت بهتری از افکار و احساسات خود برسد و یاد بگیرد که خود را بدون قضاوت و فشارهای اضافی بپذیرد. این تکنیکها میتوانند به فرد کمک کنند که از اضطرابهای ناشی از تلاش برای رسیدن به کمال و برتری دست بکشد و در عوض با خود مهربانتر و پذیراتر باشد.
افراد مبتلا به طرحواره بزرگمنشی معمولاً انتظارات غیرواقعی از خود و دیگران دارند. آنها به دلیل ترس از شکست و نیاز به تایید، ممکن است خود را تحت فشار زیادی قرار دهند. برای درمان این مشکل، درمانگر به فرد کمک میکند تا انتظارات واقعبینانهتری از خود و دیگران داشته باشد. این روش به فرد این امکان را میدهد که بهطور واقعبینانهتر به توانمندیهای خود نگاه کند و دیگر از خود انتظارات غیرمنطقی نداشته باشد.
در این روش، فرد با کمک درمانگر یاد میگیرد که انتظارات واقعبینانهتری از خود و دیگران داشته باشد. این میتواند شامل پذیرش این حقیقت باشد که هیچکس نمیتواند در همه زمینهها بهترین باشد و اینکه ارزش فردی نه بهخاطر کمال یا برتری، بلکه بهخاطر ویژگیهای انسانی و اصالت فرد است.
افرادی که طرحواره بزرگمنشی دارند، معمولاً در روابط اجتماعی با مشکلاتی روبرو میشوند. آنها ممکن است روابط سطحی و مبتنی بر رقابت و خودمحوری داشته باشند. برای درمان این مشکل، فرد باید مهارتهای اجتماعی و ارتباطی خود را تقویت کند. این مهارتها شامل یادگیری نحوه تعامل مؤثر با دیگران، تقویت اعتماد به نفس در روابط، و پذیرش تفاوتهای دیگران میشود. درمانگران ممکن است از تمرینات گروهی یا بازیهای نقش برای کمک به فرد در تقویت این مهارتها استفاده کنند.
در این مرحله، فرد آموزش میبیند که چگونه در روابط خود از رقابت و خودمحوری کاسته و به ایجاد ارتباطات صمیمی و متعادلتر بپردازد. این کار میتواند به تقویت مهارتهای ارتباطی، گوش دادن فعال، و نشان دادن همدلی به دیگران کمک کند.
این روشهای درمانی میتوانند به افراد کمک کنند تا طرحواره بزرگمنشی را بهطور مؤثر مدیریت کنند و زندگی اجتماعی و شخصی سالمتری داشته باشند. در کنار این روشها، پیگیری درمان و تلاش مستمر برای پذیرش خود و بهبود روابط با دیگران از اهمیت بالایی برخوردار است.
طرحواره بزرگمنشی یکی از طرحوارههای ناسازگار اولیه است که بهطور معمول در افراد با تاریخچهای از تجربههای خانوادگی یا اجتماعی خاص شکل میگیرد. این طرحواره به افراد این باور را القا میکند که باید همیشه بهتر از دیگران باشند، در نتیجه به خودشان فشار میآورند تا همیشه کامل و بیعیب باشند. اگرچه این ویژگی ممکن است در ابتدا بهعنوان یک ویژگی مثبت در نظر گرفته شود، اما در حقیقت میتواند منجر به استرس، اضطراب، روابط اجتماعی ضعیف و مشکلات عاطفی شود. این افراد برای حفظ احساس برتری خود، ممکن است در روابطشان با دیگران بهطور ناخودآگاه رقابت کنند و در معرض احساسات منفی مانند ترس از شکست، حس خودکمبینی و احساس پوچی قرار گیرند.
با شناخت طرحواره بزرگمنشی و آگاهی از ریشهها و علل آن، افراد میتوانند برای بهبود خود و روابطشان گامهای موثری بردارند. درمانهای متنوعی همچون درمان شناختی-رفتاری (CBT)، تکنیکهای آرامش ذهنی (Mindfulness)، تقویت مهارتهای اجتماعی، و یادگیری همدلی میتوانند به فرد کمک کنند تا این طرحواره را شناسایی، مدیریت و اصلاح کند. پذیرش خود، شکستن الگوهای خودبرتربینی، و یادگیری نحوه ارتباط مؤثر با دیگران، همگی از ارکان مهم درمان این طرحواره هستند.
مثال:
فرض کنید فردی به نام علی بهطور دائمی تلاش میکند تا در محیط کار خود همیشه بهترین باشد و همواره از دیگران پیشی بگیرد. او همیشه بهدنبال تایید دیگران است و از ترس اینکه مبادا در مقایسه با همکارانش ضعیف به نظر برسد، در پروژهها دست به ریسکهای زیاد میزند. در نهایت، او به دلیل فشارهای زیاد از عملکرد خود ناراضی میشود و روابط کاری او با دیگران به دلیل رفتار رقابتی و خودبرتربینی آسیب میبیند. در این شرایط، درمان شناختی-رفتاری و تمرینهای همدلی میتوانند به علی کمک کنند تا از فشارهای غیرضروری رهایی یابد و روابط بهتری با همکاران خود برقرار کند.
پژوهش
مطالعهای که در سال 2022 در مجله "Journal of Personality and Social Psychology" منتشر شد، نشان داد که افراد مبتلا به طرحواره بزرگمنشی بیشتر از دیگران در معرض احساسات منفی مانند اضطراب اجتماعی و افسردگی قرار دارند. این مطالعه نشان داد که درمانهای شناختی-رفتاری و تکنیکهای Mindfulness توانستهاند در کاهش این احساسات و بهبود روابط بین فردی این افراد تاثیرگذار باشند. همچنین، افراد پس از درمان بهطور ملموستری توانستهاند احساس ارزشمندی خود را بر اساس دستاوردهای واقعی و نه تنها مقایسه با دیگران، بازسازی کنند.
یاریجو با هدف ایجاد بستری امن، علمی و کاربردی برای بهبود سلامت روان و روابط عاطفی شکل گرفته است. ما میخواهیم به افراد و زوجها کمک کنیم تا با دسترسی آسان به آموزشهای تخصصی، مشاورههای آنلاین و حضوری، و منابع معتبر روانشناختی، زندگی شادتر، روابط صمیمیتر و رضایتبخشتری داشته باشند. یاریجو باور دارد که هر فرد و هر رابطهای شایسته حمایت، آگاهی و رشد است و ما همراه شما هستیم تا این مسیر را با علم و مهارت هموار کنیم.